ترمیم زخم با همیشه بهار
مقدمه:
گل همیشه بهار سالیانی به عنوان گیاهی زینتی کشت می‌شد تا اینکه خواص دارویی آن شناخته شد و به عنوان گیاه دارویی مورد استفاده قرار گرفت. کشت واز طرفی کشت این گیاه در اروپا از قرن هفدهم آغاز شد. گل‌هاي بدون کاسبرگ همیشه بهار، در برخی از فارماکوپه‌ها به عنوان دارو معرفی شده‌اند و براي مداواي بیماري‌هاي معدي و روده‌اي استفاده می‌شوند (عمویی و همکاران، 1395).
مشخصات گیاه‌شناسی:
نام فارسی: همیشه‌بهار، زبیده و قرمهان
نام علمی: Calendula officinalis
خانواده: Asteraceae
نام انگلیسی: marigold Pot
گیاهی است یکساله و بلندي آن کمتر از 50 سانتیمتر است. برگ‌هاي آن ساده بیضی، خمیده و پوشیده از کرك و به رنگ سبز مایل به قهوه‌اي. گل‌هاي آن به شکل طبق منفرد در انتهاي شاخه گل‌دهنده ظاهر می‌شود. در طبق آن دو نوع گل است، در وسط گل‌هاي معمولی و لوله‌اي زرد نارنجی و در دور طبق گل‌هاي زبانه‌اي زرد مایل به نارنجی (ميرحيدر، 1389).
همیشه بهار گیاهی دو ساله است، اما با توجه به وجود زمستان هاي سرد در نواحی مورد کاشت، اغلب به صورت یک گیاه یک ساله کشت می شود. همیشه بهار، بخوبی به اقلیم معتدل نواحی اروپا سازگار شده است (Field & Mooney, 1998).
مواد موثره این گیاه در گل‌ها ساخته شده و ذخیره می‌گردد. مهم‌ترین آنها را فلاونوئیدهاي محلول در آب، کارتنوئیدها، اسانس، مواد موسیلاژي و ویتامینE را می‌توان نام برد. گل‌هاي همیشه بهار همچنین حاوي کالندولین، ساپونین، کلسترول، استرول و استراسید لانوریک می‌باشند (Lebaschi et al., 2004; Adela et al., 2003).
در گل‌هاي آن یک ماده بی شکل، عامل تلخ به نام کالندولین، یک ماده بی طعم شبیه باسورین و کمی اسانس وجود دارد و به علاوه اولانولیک اسید، یک ماده صمغی، یک استرول، کلسترول، اسیدهاي لوریک، اسید پالمیتیک، اسید استئاریک، اسید پنتا دیلیک، اسید میرسیک، مواد فارادیول و ارفیدیول دارا می‌باشد و ریشه آن محتوي ایندولین بوده و ماده فعال گیاه همیشه بهار، ساپونین است. بسیاري از محصولات دارویی تهیه شده از این گیاه، توسط عصاره‌گیري اتانولی گل‌هاي تازه و قسمت هاي هوایی تولید می‌شود (عمویی و همکاران، 1395).
ترکیبات ثانویه
در گیاه همیشه‌بهار وجود سالیسیلیک اسید، یک ماده تلخ به نام کالاندولین اسانس، چند ساپونین و کاروتن مشخص شده است (ميرحيدر، 1389). متابولیت‌های ثانويه شامل فلاونوئیدها، تركیب های كاروتنوئیدی، گلیکوزيدی، استرويیدها، ترپنوئیدها، فنولیک اسیدها، موسیلاژ و ساپونین در اين گیاه وجود دارد (Raal et al., 2009; Re et al., 2009) به طوری كه فلاونوئیدها و كاروتنوئیدهای موجود در همیشه بهار، اين گیاه را به منبع غنی از تركیب‌های آنتی‌اكسیدانی مبدل ساخته است (Meda et al., 2005). مورولول و كادينول از مهمترين مواد متشكله اسانس اين گياه هستند (Okoh et al., 2007). مهمترين مواد درماني، فلانوئيدها 04/0-1/0٪ و كارتنوئيد 3/0 است. گل‌هاي اين گياه حاوي كارتنوئيدهايي نظير بتاكاروتن، ليكوپن، ويولاگزانتين، فلاوگزانتين، روبي گزانتين، ؛ گاماكاروتن و ولاتين است (آئينه چي، 1385).
جدول 1: ترکیبات اسانس گل همیشه‌بهار
از بوي تند همیشه بهار به عنوان یک آفت کش مؤثر استفاده می‌شده و این گیاه در میان گیاهان دیگر براي دفع حشرات به کار برده می‌شده است. گیاه همیشه بهار توسط مصري‌ها، یونانی‌ها، هندوها و عرب‌ها و نیز در باغ‌هاي اروپا کاشته می‌شده؛ اما به صورت دارویی از قرن 12 کشت شده است (عمویی و همکاران، 1395).
خواص درمانی:
جوشانده همیشه بهار در شستن چشم‌ها، غرغره کردن یا درمان ورم ملتحمه، التهاب گلو، استوماتیت افتوس، التهاب دهان و لثه، راش‌هاي قنداق و دیگر موارد التهابی پوست و غشاهاي مخاطی استفاده شده است (Montvale & Fleming, 1998; Mozherenkov & Shubina, 1976). تنتور گل همیشه بهار را براي التیام زخم‌ها مانند مرهم روي زخم می‌گذارند، مانع التهاب و چرکین شدن آن می‌شود یک فرآورده تولید شده از عصاره گل همیشه بهار، با غلظت 5 درصد به همراه آدانتوئین به طور چشمگیر در تحریک تولید پوست در جراحی‌ها مؤثر بوده است. از طرفی پژوهشگران دریافته‌اند که پماد همیشه بهار، متابولیسم تولید گلیکوپروتئین، نوکلئو پروتئین و کلاژن را در محل مدنظر زیاد می‌کند (عمویی و همکاران، 1395). در هندوستان ترکیبات گیاهی حاوي گل همیشه بهار به طور موضعی و در درمان هموروئید به کار می رفته است (Vijayasarathy et al., 2007). از خواص دارويي اين گياه ضد نفخ معده و روده، تحريك كننده كار كليه‌ها، افزايش دهنده جريان خون و فعاليتهاي قلبي مي‌باشد. عصاره هيدروالكلي گياه هميشه بهار كوهي در درمان التهاب اثربخشي قابل ملاحظه‌اي اعمال مي‌كند. امروزه، گل هميشه بهار براي استفاده از مواد غذايي در ايالات متحده آمريكا تأييد شده و به نظر مي‌رسد در مواد غذايي و ليست دارو از GRAS به عنوان تركيب بي‌ضرر به رسميت شناخته شده است. در گذشته نه چندان دور به عنوان يك دارو براي درمان التهاب و زخم‌هاي پوستي استفاده مي‌شده است (Della et al., 1994).
این گیاه خاصیت معرق، تصفیه کننده خون، ضد تشنج، التیام دهنده زخم، ضد سوختگی، درمان اگزما، سرمازدگی و رفع آکنه دارد. گل‌هاي این گیاه براي مداواي بیماری‌هاي معدي و روده‌اي، زخم‌هاي پوستی و التهاب بکار می‌رود. همیشه بهار التیام جراحات پوستی را از طریق جلوگیري از التهاب پوستی و غشاء‌هاي مخاطی، ساخته شدن مجدد بافت و کاهش آماس و آبسه تسریع می‌کند (Dinda & Craker, 1998).
مشخص شده است که عملکرد TNFـآلفا (فاکتور نکروزه شدن تومور) تولید شده توسط ماکروفاژها، بوسیله‌ی عصاره گل همیشه‌بهار مهار شده است. عصاره‌ی این گیاه در برابر مسمومیت کبدی حاد ناشی از تتراکلریدکربن و سمیت کلیوی ناشی از سیس‌پلاتین در موش اثرمحافظتی داشته است و مکانیسم احتمالی عمل عصاره همیشه‌بهار به‌علت فعالیت آنتی‌اکسیدانی و کاهش رادیکال‌های آزاد است (Preethi and Kuttan, 2009).
فاز روغنی استخراج شده از گل همیشه‌بهار دارای اثرات ضدمیکروبی می‌باشد و با داشتن پتانسیل بسیار بالا در مهار واکنشهای رادیکال آزاد، به عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی می‌تواند در صنعت آرایشی و بهداشتی مؤثر واقع شود (Brenes and Roura., 2010).
نتیجه‌گیری:
در صنعت تولید لوازم آرایشی، در بسیاري از موارد از این گیاه براي نرم کردن پوست و مصارف موضعی استفاده می‌کنند. از رنگ نارنجی تند این گیاه براي بهبود بخشیدن حالت ظاهري دیگر مواد دارویی استفاده می‌شود. همیشه بهار به صورت کرم براي رفع هر مشکلی که به التهاب ناشی از خشکی پوست مربوط می‌شود به کار می‌رود (عمویی و همکاران، 1395) همچنین به نظر مي‌رسد كه عصاره گل هميشه بهار همراه با آنتي‌بيوتيك‌ها در درمان سلوليت مي‌تواند كاربرد داشته باشد.
نویسنده محسن شجایی
منابع:
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. القانون فی الطب. جلد دوم. انتشارات سروش.
آئينه چي، ي. 1385 . روش هاي نوين تجزيه شيميايي گياهان. دانشگاه تهران.
عقیلی خرسانی شیرازی، محمد حسین. 1380. مخزن‌الادویه. انتشارات چوگان.
عمویی علی محمد. مجاهد مژگان. مریم مجاهد. 1395. بسته کارآفرینی تولید همیشه بهار. اسرار علم.
ميرحيدر حسين. 1389. معارف گياهی. جلد یک. دفتر نشر اسلامی. جلد یک.
Adela P, Constantin B, Sanda, A, Carmen S. HPLC analysis of carotenoids in four varieties of Calendula officinalis L. flowers. Acta Biologica, 2003 Vol 47:37-40.
Della-Loggia, R.; Tubaro, A.; Sosa, S.; Becke, R. H.; Saar, S. T.; Isaac, O., 1994. The role of triperpenoids in the topical antiinflamatory activity of Calendula officinalis flowers. Planta Med., 60(6): 516-520.
Dinda ,. Craker, LE. Growers Guide to Medicinal Plants. HSMP Press. Amherst: 1998 35-37.
Field CB, Mooney .A. The photosynthesis-nitrogen relationship in wild plants. In: Givnish T.J. On the economy of plant form and function. Cambridge: Cambridge University Press, 25-55. 1986.
Lebaschi M, Sharifi ashoorabadi A, Abbaszadeh B. Hyperisin for efficient production of nitrogen. Medicinal and Aromatic Plants Res. J. 2004 Vol. 20, pp. 441-445.
Meda, A., Lamien, C.E., Romito, M., Millogo, J. & Nacoulma, G.O. (2005). Determination of the total phenolic, flavonoid and proline contents in Burkina Fasan honey, as well as their radical scavenging activity. Food Chemistry, 91(3), 571-577.
Montvale NJ, Fleming T. PDR for herbal medicines. Medical Economics Company Inc ١٩٩٨.
Mozherenkov VP, Shubina LF. Treatment of chronic conjunctivitis with Calendula. Med Sestra ١٩٧٦; ٣٥: ٣٣–٤.
Okoh, O., A. Sadimenko, and A. J. Afolayan. 2007. The Effects of Age on the Yield and Composition of the Essential Oils of Calendula officinalis. Journal of Applied Sciences.7 (23): 3806-3810.
Raal, A., Kirsipuu, K., Must, R. & Tenno, S. (2009). Content of total carotenoids in Calendula officinalis L. from different countries cultivated in Estonia. Natural Product Communications, 4(1), 35-38.
Re, T.A., Mooney, D., Antignac, E., Dufour, E., Bark, I., Srinivasan, V. & Nohynek, G. (2009). Application of the threshold of toxicological concern approach for the safety evaluation of calendula flower (Calendula officinalis L.) petals and extracts used in cosmetic and personal care products. Food & Chemical Toxicology, 47(6), 1246-1254.
Vijayasarathy V, sharma L, Prakash A. Indigenous drug treatment for hemorrhoids. Probe ١٩٨١; ٢٠: ٢٨٥–٧.
Preethi, K.C and Kuttan, G. 2009. Antiinflammatory activity of flower extract of Calendula officinalis Linn. And its possible mechanism of action. Ind. J. Exp. Bio. 47: 113-120.